.18 - TELMO SITGE

Só á mañá seguinte escoitáronse salvas cara ao sur das illas. Máis tarde veuse a saber que un corsario francés, que estivo cazando sen éxito durante unha semana polas costas de Portugal, retornando á ría de Vigo sen noticias do que acontecera nela e no Ferrol, foi meterse no medio do bloqueo inimigo e capturárono, sen que ninguén puidese axudalo.

Gaspare e Telmo fixéronse amigos e todo o tempo falábanse con confianza e sen formalismos, porque el pediulle para facelo asi cando non estivesen en presenza dos milicianos. Tiñan, efectivamente, máis ou menos a mesma idade e Masetti fíxolle contarlle canto posíbel sobre si e a súa familia, por chegar a saber sobre Sofía.

Comprobou que Telmo si que era un artista, tal como dona Teresa dixera: Durante as longas gardas na praia de Alcabre, nas que debíase estar todo o tempo vixiando o movemento de embarcacións na ría ou os sinais luminosos que puidesen enviar os centinelas apostados na praia de Samil por medio de espellos ou escintileos de luces nocturnas, o irmán de Sofía pasaba o seu tempo libre debuxando o que vía á lapis, nunha especie de libro de bitácora ou diario no que tamén escribía moito cando non estaba de garda. Dicía que o que estaban vivindo aqueles días era pura historia da vila de Vigo, e que era bo que alguén a rexistrase.

Como responsábel do posto, Masetti pediu dar unha rápida revisada ao caderno, e confirmou que Telmo coidara, tal como asegurou, de non rexistrar informacións que poidesen ser útiles ao inimigo no caso de caer nas súas mans. Os debuxos parecían bastante ben feitos; especialmente impoñente un no que a frota inimiga avanzaba cara a eles como un bosque de velas. E dixo que máis adiante, "se Deus o quere", os colocaría sobre un lenzo e daríalles cor con pinturas ao óleo.

Tamén pintaba retratos e fíxolle un, excelente, a Masetti, en apenas vinte minutos. Gaspare preguntoulle se tamén fixera retratos da súa familia, e respondeu que moitos.

-Serías capaz de pintar de memoria á túa nai, sen necesidade de que pouse en persoa, tal como eu posei?- Preguntou.

-Pois claro,- Respondeu el, e enseguida fíxolle un retrato estupendo.

-E a túa irmá, Sofía?- Retoulle Gaspare interesadamente- Aposto a que debe de ser máis difícil de debuxar que a túa nai.-

-Vaiche boa! -dixo el. O italiano non entendeu o sentido daquela exclamación, que os galegos, bastante ambiguos no seu xeito de expresarse,  empregaban para mil significados, máis ocultos que menos, esperando que o interlocutor adiviñase... e el remarcou:

-Ca!- 

Masetti seguía sen entender, e Telmo aclaróusello finalmente:

-Que non, ho! Canto máis linda e nova é unha moza, máis fácil de debuxar é.- E rabiscou un rostro tan belo, expresivo e riseiro que só faltáballe falar.

-Caramba!- Exclamou, usando unha palabra que os españois empregaban moito para apreciar algo. 

O seu amigo riu.- Ti tamén usas palabras de mil significados que non sabes de onde veñen, ho.-

-De onde ven caramba?- Preguntou el.

-A Caramba era o nome artístico dunha tonadilleira moi famosa, ho. -Explicou Telmo.- Era unha muller de bandeira, unha andaluza chea de graza e un tanto libertina que puxo de moda, no Madrid de Carlos III, moitos vistosos vestidos de maja e un lazo e moña sobre a cabeza que chamábase "a caramba". Seu nome real era María Antonia Vallejo Fernández. No final da sua intensa vida arrependeuse como a Magdalena, e morreu sendo mentada como "a beata María Antonia", há algo máis de vinte anos. Toda unha lenda, a tal da Caramba. Inspirou a moitos pintores. Eu podería escribir unha boa novela con ela.-

Gaspare só escoitáballe con medio oído. Sentíase locamente namorado e non lle tiraba a vista de encima ao retrato riseiro de Sofía, que alumáballe a alma. Para poder contemplalo máis, preguntoulle se podíanse ler, por gusto, os textos que el escribía no libro.

-Podes ler todo canto queiras cando eu non o estea usando -dixo.- Será un honor para min. Á xente gústanlle os meus debuxos e pinturas, pero a todos dálles preguiza ler o que escribo, así que apenas o fago porque me gusta contarme a min mesmo o que vexo e penso.-

-Moitas grazas, a min encántame ler. Pero estou seguro que tamén a esa moza que contaches que che interesa, encantaralle ler todo o que escribas.-

-Lidia?- Respondeu el poñendo unha expresión aflixida- Vaiche boa! ...Non me fai caso ningún, Gaspar, desde que chegamos, escribinlle tres cartas e nin sequera contestoume.-

-Hai como mandar cartas particulares?- Preguntou Masetti, interesado.

-Hai si, desde que chegou a Bouzas Ramón Genaro, organizou un bo servizo de mensaxería que non só é militar. Claro que avisou que todas as cartas serán lidas, para evitar que alguén informe a quen non convén, sobre as nosas defensas e recursos.-

De súpeto unha idea na que non pensara antes pasou sobre a súa cabeza ensombrecéndoa. Pero proxectouna sobre o caso do seu amigo:

-Por que será que a túa noiva non responde ás túas cartas?-

-Ei!, non é a miña noiva aínda, ho; só estou propoñéndolle que o sexa.-

- E nin che contesta?-

-Non sei como serán as mozas alá de onde ti vés, Gaspar, pero aquí non son nada fáciles, caramba, fanse moito de rogar, ignóranche. Son moi orgullosas ou o fan para darse importancia, ou poida que os seus pais non permitan que lle chegue a túa carta.-

-Pero... Ti sabes si á Lidia gústaslle?-

-Saber, non sei nada certo, a min paréceme que non lle desgusto.-

-E vas seguir escribíndolle cartas aínda que ela non che conteste?-

-Pois claro, ho, é como conquistar un castelo, hai que montar un cerco, ter paciencia e ir tomando muralla tras muralla.-

-...Ata que caia rendida nos teus brazos.- Apuntou Masetti.

-Vaiche boa! Se caese rendida é que a moza non valería a pena. As españolas decentes nunca vanche dicir si, aínda que estean tolas por dicirllo, home. Ela ten que resistirse moito, antes de que eu vaia co meu pai, a falar cos seus, se é que quero algo serio.-

-Que significa iso de querer algo serio?- Quixo asegurarse Gaspare.

-Ir en serio significa que os seus pais acepten un noivado, que consideren a posibilidade de casarche coa súa filla e que permítanche ir visitándoa.-

-Tan longa é a cousa?- Aterróuse el.

- É longo se queres algo serio, importante. Formar un fogar e unha familia require facer méritos. Coñecerse ben, mostrar convicción firme. Os nosos pais podían pasar varios anos de noivado. Cando non eran os pais mesmos os que escollían, concertaban e decidían. Se non vas en serio, para iso están as prostitutas. Tendo con que pagar, iso si que é curtiño.-

-Dime unha cousa: Cabe a posibilidade de que os pais dunha moza á que amas non che permitan cortexala, aínda que teñas claro que ela ámache?-

-Caber, cabe, pero se ti tes claro que a amas e que ela ámache, entón podes e debes insistir en intentar superar eses obstáculos. Maior dificultade, maiores méritos, maior amor probado. O malo, malo, é que os seus pais permítanche cortexala sen que a ela gústeslle, ou, aínda peor, que lle guste outro e non se atreva a dicilo.-

Masetti comezou comprender algo máis os costumes españois e decidiu ser diplomático e discreto. Logo daquela conversa, pasou moito tempo facendo borradores de cartas ata que creu atopar o punto no que o seu primeiro contacto escrito podería pasar a censura da milicia, a censura dos pais e a censura dos bos costumes. Tampouco era fácil nas muitas partes de Italia de gran influenza hispana.

Polo si ou polo non, leulla antes ao Telmo. Sen facer precisión algunha sobre as súas posicións ou funcións militares, informaba á familia Sitge que os dous encontrábanse ben, con bo ánimo, e que estaba orgulloso de que o seu amigo comportárase como un valente na primeira exposición ante o inimigo que foilles asignada. Esperaba que a familia tamén se achase moi ben e que lle permitisen visitalos como amigo, unha vez o estado de sitio superárase.

Ao Telmo pareceulle adecuado, deulle a dirección da familia en Taborda e mandaron a carta como era obrigado, aberta, polo correo da milicia.

Cando había oportunidade, Gaspare pedíalle o seu caderno para ler os seus textos, nos que seguiu decatándose de como pensaba un xoven vigués da súa idade, aínda que o seu amigo non lle parecía, para nada, un mozo común, senón alguén que tiña pensamentos orixinais. Cada vez que podía facelo con discreción, botaba unha ollada ao retrato de Sofía e suspiraba. -Vaiche boa! Aquilo de estar namorado era un doce tormento.

O último que Telmo escribira aquel mesmo día era un poema dirixido ao seu amor non correspondido. Estaba na páxina enfrontada a outra na que pintara un retrato da súa amada nun estilo moi solto, que Gaspare xamais vira antes. A moza parecía unha bela e distante estatua de xeo:

"Chorar non quero porque esteas ausente,
non me poidas amar ou sexas allea.
O verdadeiro amor non xime ou pena
nin esixe que a amada estea presente.

É o desexo, que falaz nos mente,
quen fere ao corazón ou o envenena.
Con celos e temores o encadea
e ata o afoga na paixón demente.

Por iso, amada, baste á miña alegría
saber que ti es feliz, non importa onde,
nin a quen ames, nin como,
nin ata cando.

O teu ser anímeme, aínda que non sexas miña,
como un afastado sol que non se esconde
ou unha distante flor
que estea aromando."

CONTINÚA MAÑÁ

17 - BATALLAS NA RÍA DE VIGO

  O señor Quinteiro comentoulle tamén que, desde a punta do cabo de Hío, contáronse 86 barcos de transportes de tropas, cuxos feridos na recente batalla de Brión, no Ferrol, estaban sendo atendidos, agora, nun hospital de campaña montado na Illa Norte de Cíes.

-Estoume lembrando que fai só tres anos, cando aínda vostede non chegara a Vigo -contou-, Juan José Ruiz de Apodaca, un brigadier gaditano que participara en moitas misións nas Indias e Filipinas, no campo de Xibraltar e na toma de Tolón, perseguido, xunto con outro bergatín, pola escuadra do almirante inglés Jervis no cabo de San Vicente, burlounos na néboa rumbo ao norte e refuxiáronse aqui, na ría de Vigo, onde quedaron bloqueados polos que os perseguían. 

Uns meses despois, ousaron entrar na ría dous navíos de liña, tres fragatas e dous bergantíns británicos, é dicir, unha flota considerábel, ao mando do comodoro Samuel Hood, e plantáronse fronte a Cangas, fóra do alcance dos canóns dos castelos de Vigo.

Hood coñecera a Apodaca na toma de Tolón, onde ambos foran aliados contra a Convención da República Francesa. Ambos eran perfectos cabaleiros, tal como eran antes os oficiais de carreira. Hood envioulle un tenente con bandeira branca nunha lancha, quen, coa maior cortesía militar, cominoulle a que se rendese e entregase o seu navío, o bergantín e os demais buques que nese momento atopábanse no porto de Vigo, algúns deles, os nosos corsarios.

Moito tranquilo, Apodaca tratouno coa mesma cortesía e ata con graza andaluza, o convidou a comer xuntos e levouse ao parlamentario británico a observar de cerca as defensas que tivera tempo de preparar, combinadas coas fortificaciones da vila.

Ao regresar, o tenente deu parte de todo ao comodoro Hood e este tivo claro que non podía atacar sen arriscarse a graves danos para a súa flota, así que, abandonando os seus plans, emprendeu a saída da ría, mentres que o brigadier hispano, non contento coa disuasión que conseguira, mandou perseguilos e ata conseguiu rescatar un bergantín español que tomara o inimigo, cargado de provisións. Despois enviou sanos e salvos aos seus gardiáns a Hood nunha lancha, coa súa máis respectuosa despedida e desexos de felicidade.

O gobernador ordenou entón ao brigadier que pasase ao Ferrol. Aínda que sabía que o seu porto estaba bloqueado por unha escuadra británica, partiu de Vigo e, burlando a súa vixilancia, escurriuse entre canonazos na praza co seu navío, aínda que quebraron o seu masteleiro de gavia, polo que tivo que pasar un tempo no dique de reparacións.-

Masetti comentou a don Xosué que agora estaba moito máis relaxado, e que recordaba as historias que el contáralle durante a viaxe que o trouxo de Barcelona no "Santa Victoria", nas que os españois saíron ben dos seus choques cos británicos. -Se desembarcasen, vanse arrepender -, dixo, sinalando o único e vello canón emprazado na trincheira de Alcabre.

-Non baixe a garda, meu xoven amigo, permaneza atento de día e de noite, cóidese e coide do seu posto e dos seus homes- respondeu el con cariño e  compaixón.- Eu non sería honesto se non lle contase tamén de cando saímos mal, Gaspar. Tamén nos causaron duras derrotas os ingleses, son inimigos poderosos. E unha delas neste mesmo escenario.-

-Supoño que se refere vostede á batalla de Rande, a dos galeones que traían prata das Indias.-

-Esa foi unha derrota moi mentada; pero houbo outra, dezasete anos despois, que non é tan coñecida. E o primeiro asalto a Vigo foi nocturno e por sorpresa.-

-Conte vostede, por favor.-

-O ataque do que fálolle produciuse en 1719, no curso da Guerra da Cuádrupla Alianza, e deseñouse como represalia polo apoio español ao levantamento xacobita na Escocia. O intento do rei español, Felipe V, de sublevar aos escoceses e poñer no trono a Xacobo III, terminou coa capitulación do Reximento Galicia trala batalla de Glen Shiel, porque non conseguiuse levarlles reforzos.

A expedición de revancha foi posta ao mando de Lord Cobham, un político, coas forzas navais comandadas polo vicealmirante James Mighels. Oitenta barcos de guerra xunto a corenta buques de transporte que levaban seis mil soldados profesionais, menos da metade dos que temos nas Cíes agora mesmo, amigo Gaspar, dirixidos polo maior xeneral John Wade. O 21 de setembro, a expedición británica partiu de Falmouth e chegou a Vigo, que entón era apenas unha viliña, Oito días despois, de noite. 

Tras desembarcar con lanchas case aquí alado, na praia de Samil, o 1 de outubro, todavía ben de noite, os británicos atravesaron sen facer ningún barullo desde Navia, e ocuparon posicións próximas aos muros do forte de San Sebastián, fronte ao castelo do Castro.

Aínda escuro, o brigadier Philip Honeywood, con oitocentos soldados, lanzou un ataque contra o castelo de San Sebastián con moitas granadas e pillou desprevenidos aos defensores españois, que tiveron que inutilizar a súa artillería avanzada, e retirarse á fortaleza, que non puido ser asaltada polo inimigo. Entón, os anglos, estreitando o cerco, foron descargando e emprazando corenta morteiros e varias grandes pezas de artillería de asedio. O 10 de outubro desataron un bombardeo pesadísimo sobre ela.

Tras dous dias sen parar baixo o horríbel fogo inimigo, os defensores retiráronse ata a fortaleza do Castro, no alto do monte, onde se refuxiaron catrocentos soldados e outros tantos paisanos. Inmediatamente, os buques británicos puxéronse a canonear o castelo sen descanso. O día 13, emprazaron unha gran batería de morteiros detrás do forte de San Sebastián.

O bombardeo proseguiu corenta e oito horas, coa desgraza de que, desde aquela posición, podían tirar con tal acerto que tódalas bombas entraban dentro do castelo, sen que os defensores tivesen onde guarecerse salvo a pequena capela e unhas tendas de campaña.

O 17 de outubro, enviaron os ingleses un parlamento con bandeira branca, pero os defensores denegaron dignamente renderse.

De regreso á súa posición en San Sebastián, castigaron ao castelo alto cunha primeira carga de máis de corenta bombas. Logo, vendo que seguían sen renderse, continuaron ata a noite sen parar. Só nese día arroxaron máis de seiscentas bombas dentro do Castro.

A guarnición estaba devastada e os feridos xa non cabían nun túnel excavado que servía de hospital, non había oficial nin soldado que se puidese manter en pé, xa que facía seis días e noites que ningún comía nin tiña o menor descanso.

Os superviventes, xa sen esperanza, decidiron que non tiñan outra que renderse. Don Fadrique González de Soto, o comandante, entregou o castelo o día 18, do que puideron fuxir antes uns quinentos oficiais e soldados, mentres que outros trecentos morreran ou resultaron feridos no primeiro asalto sorpresa e, sobre todo, nos feroces bombardeos posteriores. Por contra, a perda británica foi de só seis mortos e outros vinte feridos.

Tras capturar Vigo, as tropas de Lord Cobham entregáronse ao saqueo. Decomisaron e leváronse unha gran cantidade de armas e municións, que sospeitaron, con razón, que se almacenaban para unha futura invasión de Inglaterra. Vigo acumulaba demasiadas pezas de artillería que terían algún fin maior que o da mera defensa da praza, e a metade non foron utilizadas nela, porque a estrutura defensiva non o permitía.

Sesenta grandes pezas de canón foron saboteadas nos seus postos das murallas e castelos de Vigo. Outras corenta e tres pezas de artilleiría acháronse no interior, xunto a grandes morteiros. Ademais, sete do nosos barcos foron capturados no porto, dos cales, tres foron equipados como corsarios contra nós.

Cando os británicos terminaron coas armas, atoparon os almacéns onde se gardaba o viño. Durante tres días, a borracheira xeral derivou en saqueos, abusos e asaltos sobre a poboación civil. Que voulle contar? A monstruosa Coca coméndose ás doncelas, xa sabe. Lord Cobham só puxo fin a estes desmáns cando ordenou que o resto do viño fose embarcado como botín.

A continuación, os británicos marcharon por terra sobre Redondela, que estaba indefensa, xa que o seu forte era unha ruina e os veciños fuxiran. O maior xeneral George Wade ordenou saquear os almacéns e queimar as casas da vila.

O 14 de outubro, a metade dos invasores dirixíronse por mar a Pontevedra, que ocuparon con escasa resistencia, após tomar o forte e porto de Marín, mediante un bombardeo de oitenta e seis canóns, seguido dun asalto de cen granadeiros. O éxito militar británico nesta expedición foi absoluto.

Envalentonado porque, tras case medio mes de invasión, aínda non lles chegaban reforzos aos galegos, debido a que a expedición fora combinada con outra francesa contra o leste de España, a fin de forzala a entablar negociacións de paz, Lord Cobham enviou emisarios a Compostela coa ameaza de ocupar a cidade. As autoridades de Santiago, maioría de cregos, rendéronse e entregaron corenta mil libras para evitar a entrada das tropas na súa cidade monumental.

O 24 de outubro, sen tentar máis a súa boa sorte, Cobham reembarcou ao seu exército de volta para Inglaterra. A noticia dun enorme botín enorgulleceu a todos os británicos: falouse duns ducetos canóns de ferro e trinta de bronce, con dez mil armas de fogo e dous mil barrís de pólvora. A captura de Vigo e das súas vilas e cidades veciñas foi un gran éxito militar para os anglos, que por deserción, enfermidade ou combate só tiveran trecentas baixas.

Demostraron que, cunha pequena pero eficaz forza naval, axudada por artilleiría e infantería de mariña ben profesionais, podían tomar case calquera punto do noso litoral, cousa que fora dificilísima antes, durante a dinastía dos Austrias.

O impacto para a coroa de Felipe V, o primeiro rei Borbón das  Españas, foi demoledor. A sensación de indefensión tamén percorreu o país. Comezaba sen dúbida, entón, o período ascendente da supremacía naval británica.

-Non deixe de estar moi atento, querido amigo- Rematou o señor Quinteiro-, as guerras, son os militares quen as gañan, non os civís, e nesa frota veñen quince mil militares de verdade.-

Cando Don Xosué despediuse para volver aos barcos, Gaspare quedou moi inquedo. Se seis mil militares lograran tomar toda a provincia no pasado... Que podería suceder agora con esa horda de guerreiros profesionais que estaban nas illas?

Para non deprimirse, dedicouse a conversar cos seus compañeiros de trincheira, a maioría deles, os empregados da súa propia fábrica, que se estaban con medo, tiñan a dignidade española de non mostralo, a coña mariñeira para poñer a mal tempo boa cara e a retranca galega para rir de todo e ata da súa propia sorte.

Telmo Sitge, pola súa banda, non pensaba para nada en morrer, só en volver a encontrarse -dixo- cunha moza viguesa da que estaba namorado. Escoitándoo, Gaspare convenceuse de que este pesadelo tiña que pasar, porque el mesmo non podía morrer, tampouco, antes de abrazar por fin a súa irmá Sofía, aínda que non podía dicirllo a ninguén. Pediu a primeira garda da noite como centinela. Cando lle tocou o seu tempo de durmir, pasou a noite soñando con ela.

CONTINÚA MAÑÁ.

16 - A PATRIA-ESPOSA

Ao día seguinte desembarcou en Bouzas don Xosué Quinteiro, que estivera moi ocupado, axudando a organizar o abastecemento da frota corsaria o día anterior. Trouxo oito canóns das naves en varias embarcacións e pasou varias horas despachando con Buenaventura e Ramón Genaro. Pola tarde tivo liberdade para compartir un pouco con Masetti, que estaba de garda con Telmo Sitge e cos seus propios traballadores, na primeira praia de Alcabre.

O señor Quinteiro preguntoulle que lle parecera Ramón Genaro Marcó.

-Moi ben, don Xosué, todo un empresario, como o seu pai. Estivo organizando a defensa de Bouzas como organizaría unha fábrica moderna, coidou e supervisou cada detalle, ata os mais insignificantes, e sabe mandar coma se non mandase. Sabe? todo o mundo obedece as súas ordes con gusto.

-Tiveron vostedes tempo de conversar?-

-Si, el preguntoume como me sentía eu, envolto de súpeto no medio dunha guerra entre dúas nacións que non eran a miña.-

-...E...?-

-Bo, eu díxenlle que acababa de montar unha fábrica aqui e non podía permitir que os ingleses se leven os meus licores sen pagar.-

-Boa resposta ... E que dixo el?-

-El dixo algo así como que o lugar onde un nace é a súa patria-nai, pero que a súa patria-esposa é o lugar onde un escolleu entregar a súa enerxía e o seu amor para crear algo novo, e que hai que defender a esposa.-

-Iso aprendeuno do seu pai. Fai moitos anos, cando os vellos mariñeiros de Vigo e Cangas comezaran a sabotear as artes de pesca de arrastre traídas polos cataláns, que capturaban muitísima máis sardina que as súas, algúns lles gritaban que voltasen para á súa terra.

Buenaventura respondeu máis ou menos o mesmo. E tiña razón, e hoxe está coidando desta terra e axudando a progresat ás súas xentes infinitamente mellor que a nosa vella aristrocracia nativa, acomodada no inmobilismo. A verdade é que calquera lugar comeza a converterse nun lugar importante cando é capaz de atraer a xente de fóra, cas súas ideas, capacidades e capitais. Por iso Ventura Miguel foise a Bos Aires..-

-¿Que Ventura Miguel? -

-Outro irmán de Ramón Genaro. Marchouse para esa xoven cidade cando ela comezou atraer xente de fóra, porque xa sabía que quen máis altos cargos consegue nunha comunidade é aquel que contribue a facela crecer desde que comeza a progresar. Agora mesmo é un importante comerciante con gran participación na vida política e social do Virreinato do Prata.

Antes desta guerra eu funo a visitar alá tres veces, para realizar ante el encargos do seu pai, de paso que levabamos ou traiamos mercancías nos barcos.

Aínda me acordo de cando o Ventura naceu, no comezo do inverno de 1763. Foi un rapaziño tan ben educado como o resto dos seus irmáns. O seu pai quería que todos eles comezasen carreiras militares, porque, co certificado de hidalguía da súa nai, ese era o mellor xeito de ser nomeados cabaleiros dalgunha orde, ascender socialmente e ocupar cargos importantes na monarquía. 

...Pero Ventura, igual que Ramón Genaro, tiña máis vocación de home de negocios que de militar ou cortesán, e unha forza de vontade tenaz, que lhe permitiu defender a súa vocación.

Así que don Buenaventura dedicoulle ao comercio de ultramar coa cidade de Bos Aires en canto logrouse levantar para Vigo a prohibición do comercio cas Indias, ata entón monopolizada por poucos portos españois. Nunha ocasión díxome que algún día Bos Aires chegaría a ser a cidade maior de Galicia.

Ventura chegou ao recentemente creado Virreinato do Río da Prata en 1783, converteuse en consignatario de buques e fundou a rama platense da Casa de Crédito Marcó del Pont na cidade de Bos Aires. Catro anos despois, casouse con Francisca Díaz de Vivar, unha remota descendiente do Cid, segundo presumía, filla do alcalde da capital; e non paran de ter fillos.

Fai nove anos, que o mozo é síndico do Consulado de Comercio de Bos Aires, e coméntolle, Gaspar, que esta institución é a máis importante do Virreinato e agora mesmo, Ventura é o terceiro home con máis poder daquela terra, despois do vicerrei e do alcalde de Bos Aires.

En canto chegou a síndico elevou unha súplica ao noso rei, Carlos IV, en representación dos facendeiros e dos agricultores, que lá son os dous corpos sociais principais. 

A súplica é un alegato contra o monopolio da cidade de Cádiz e a favor do libre comercio, e redactouna xunto con outros homes notables de alí, persoas que eu tamén coñecín, como don Manuel Belgrano, ou o señor Escalada. Sei que Ventura Miguel xa é, ademais, Procurador do Cabildo de Bos Aires, Alférez Real e capitán das milicias urbanas.-

Masetti quedou moi interesado -Don Xosué... Vostede pensa que as Indias son un bo lugar para un empresario?-

- As Indias, Gaspar, amigo, son todo un universo de novas posibilidades para un home ousado, intelixente e traballador, se sabe fabricar algo con calidade, se ten experiencia en organizar e dirixir homes e se ten experiencia comercial ou profesional, ou coñece ben un oficio. Porque son rexións inmensas onde todo está por construir. Agora eu son un home maior e xa construi toda a miña vida aqui, mas se eu tivese a súa idade, nin o pensaba. 

O futuro está lá e, ademáis, un futuro de continuo progreso e en paz. Nas Indias, os ingleses apenas se atreveron a atacar portos, e sempre foron rexeitados. Os franceses e holandeses tentaron establecerse en lugares do litoral do Brasil, e igualmente foran expulsados.

Eu faleille da antiga Roma, e da Hispania independente como a Nova Roma. No máis auténtico de calquera hispano continúa ardendo un hispanoromano cristián, os xermánicos foran só unhas elites foráneas que dominaron temporalmente o poder, non o corazón da base do pobo. Igual que os musulmáns.-

-Supoño que tamén haberá españois que non e sentan cristiáns. -Falou Masetti.

-Se nos sentimos españois, incluso podemos ser ateus-cristiáns e romanos, e todo xunto. O carácter dunha nación vai alén das relixións e formas políticas que impregnan a súa cultura básica, e , ao mesmo tiempo, absorbe e integra todas esas identidades. O catolicismo prendeu aquí porque era Roma. - Remarcou o señor Quinteiro.- Ahí na fronte, cos ingleses, é diferente, eles poden sentirse anglos, xermánicos e cristiáns, porén, nunca tan romanos como nós na sua base. De xeito ningún. Non tiveron tempo de romanizarse tanto. Fáltalles un fervor en augas do mar latino.-

-Roma decaiu e fragmentouse- seguiu-, destino dos vellos, e a xoven Hispania, na que permaneceu o mellor da alma dos romanos cristiáns en mestizaxe coa dos bravos celtíberos, foise liberando, durante oito séculos, dos novos invasores que querian imporlle outra forma básica ben diferente de ser. 

Con toda esa forza acumulada, explorou os océanos e creou, desde aquela alma coraxosa, un imperio global inmensamente maior que o dos césares, fundando, en remotas terras, cidades  con edificios e templos cristiáns que lembraban o estilo do apoxeu romano.

 De igual maneira, penso que, nun novo ciclo da historia, a vella España Europea decaerá e se fragmentará, tal como sucedeulle á vella Roma, mas a súa alma, que é a de Roma cristianizada, reencarnará nunha, ou duas, ou tres grandes Novas Hispanias ou Luspanias transatlánticas, que, nese momento, serán a luz e a esperanza do mundo.-

-Bon- respondeu Masetti mirando para o mar de velas británicas que rodeaban completamente as illas Cies na fronte deles e pensando en Sofía-, entanto que chegue ese día, vamos tentar defender o que xa fomos capaces de construir nesta terra, sen pensar ainda nunha nova patria-esposa.- 

CONTINÚA MAÑÁ

15 - XAN CARALLÁS

Esa noite houbo unha alegre cea no porto de Bouzas na que homenaxeouse a Xan Carallás, que estaba alí sentado, entre o seu patrón, don Buenaventura, e o seu fillo Ramon Genaro, comendo e bebendo con gran deleite pero sen case pronunciar palabra, salvo cando algún deles facíalle algunha pregunta directa, á que contestaba sempre de xeito conciso, breve e con certa coña mariñeira que causaba risa aos seus paisanos, aínda que Gaspare non acababa de acharlle a graza.

Nada nel, agora, tiña que ver coa súa frenética danza coa bandeira xunto á auga nin co torrente de desafíos que lanzou ao principio da tarde contra a Armada Británica, mentres os centos de bocas dos seus canóns apuntábanlle ao pasar fronte a el.

Buenaventura chamou a Masetti para que se sentase á súa beira, fixeron un brindis por el tamén, honrándolle polo seu primeiro comando ben desempeñado, co que se gañou, por aclamación dos voluntarios, a jxefatura do Caudillato ou Trozo da Parroquia de Santiago de Vigo e da segunda milicia da vila. Ao final da celebración, tomando todos unha copa dun dos seus licores, o gran empresario pediu ao seu fillo que contase a Gaspar quen era Xan Carallás.

Ramón Genaro parecíase moitísimo ao seu pai, pero notábase no seu ton e nos seus xestos unha elegancia ancestral que sen dúbida viríalle da súa nai, cuxo antepasado remoto, Pedro Madruga de Sotomaior, segundo o señor Quinteiro apuntoulle unha tarde, "foi o último señor feudal galego, e tomou todos os castelos da comarca".

-Aquí, o noso amigo- comezou Ramón Genaro-, non chámase realmente Xan Carallás, senón Xan Rouco. Xan Carallás é un alcumo que lle puxeron os seus paisanos, os mariñeiros de Redondela, esa vila ao fondo interior de ría de Vigo, onde o día do Corpus paséase a Coca.-

-Que é unha Coca? -Preguntou Masetti, que sabía o que era un coco.

-É unha figura de cartón pedra dun monstro xigantesco de fantasía que percorre as rúas, acompañada dunha comparsa de danzantes, o día da festa maior. Ten corpo de dragón alado, cola de serpe, fortes patas provistas de garras, terribles e aguzados dentes e ollos chameantes. Cada ano conseguen facela un pouco máis asustadora.

A lenda conta que un día de néboa xurdiu das olas do mar e penetrou pola ría ata Redondela, onde devorou a dúas mozas que paseaban pola beira, sen que ninguén puidese facer nada para impedilo. Parece ser que a Coca colleulle gusto á tenra carne das doncelas e periódicamente aparecía, non para comerllas alí mesmo onde as pillaba, senón para levalas á illa de San Simón que utilizaba como despensa. E como non tiña mal gusto, sempre levábase ás máis lindas.

Un bo día, Xan Carallás, un pescador da vila de Redondela, pasaba remando fronte a illa, cando escoitou os queixumes daquelas xovens. Volveu á vila e reclutou a un grupo de valerosos compañeiros quen, armados con espadas, abordaron a illa, enfrontáronse ao monstro e matárono, regresando triunfantes coas mozas que aínda non foran dixeridas, e co cadáver do gran bicho.

Casualmente, ese día celebrábase a procesión do Corpus Christi, e a ela incorporáronse todos os protagonistas da historia, danzando alegremente para festexar o fin daquela praga.

Esta procesión repítese fai moitos anos e, durante os últimos sete ou oito, sempre foi Xan Rouco o organizador da comparsa, xunto con algúns dos seus paisanos. Por iso xa todo o mundo identifícalle co Xan Carallás do conto.

O monstro camiña acompañado polas "penlas", unhas nenas vestidas de branco que danzan sobre os ombreiros de mulleres ás que se chama "mulas". Durante a representación, Xan aparece cunha espada e reta ao monstro con moita graza e chulería e, cando a Coca lánzase tras el, bótanselle encima outros catro mozos vestidos de branco, danzando con espadas, e entre os cinco acaban ensartándoa. A Coca cae ao chan panza arriba, e sacan da súa barriga aberta a dúas belas xovens, ata que por fin lévanlla, arrastrándoa entre todos e celebrando a vitoria do ben sobre o mal.

-Aquí, o meu señor pai -rematou a historia Ramón Genaro-, sempre me di que a maior vitoria non consiste en derrotar ao inimigo, senón en conseguir que este desista de atacarnos, sobre todo se é ben máis forte, como agora mesmo. Xan Rouco traballa para a nosa familia e, cando pensei en enviar xente á praia de Samil, pregunteille se podería desafiar aos ingleses, tal como o Xan Carallás desafía á Coca en Redondela.-

Un forte aplauso dos asistentes seguiu a aquelas palabras, e todos brindaron polo valor de Xan Rouco. Masetti, despois, contou que se sentiu absolutamente indefenso cando saíu do bosque á praia co seu mosquete e enfrontouse ao mundo de canóns que tiña diante.

Preguntou a Xan Rouco como conseguira superar o pavor e realizar aquela danza de provocación diante de toda Inglaterra armada, sen virse abaixo.

-Señor don Gaspar, a verdade é que toleei de medo esta tarde- respondeu el, moi serio- E por iso é que me lancei a aquela danza da tolemia coa bandeira. Se saio da tolemia e párome un momento a pensar na exposición na que estabamos, me cago alí mesmo nas calzas, señor don Gaspar. Vostedes disimulen, señores.-

CONTINÚA MAÑÁ

14 - DESPEDIDA

-Bos días. Son o seu veciño, Gaspare Masetti- dixo a quen veulle abrir a porta, sinalando a nave da súa fábrica.- Don Buenaventura Marcó pediume que axude a evacuar Bouzas ante a presenza dunha gran frota inglesa. A súa casa non está na posíbel primeira liña de combate, pero si  fronte doutra praia adecuada para desembarcar, xusto o pé da vila, e o inimigo supéranos en número de xeito abrumador. Atrévome a invitarlles a que evacúen tamén, cara ao interior, cos seus bens, durante algún tempo.-

Enseguida toda a familia Sitge estaba escoitándoo, os pais de Sofía, o seu irmán maior, Telmo, outros tres irmáns menores, nenos e nenas, un par de vellos criados e ela mesma.

Telmo pediu inmediatamente ao seu pai que se ocupase de evacuar á familia cara á casa dun parente en Taborda, no val do Rosal, en tanto que  el quedábase a axudar na defensa de Vigo.

A súa nai, angustiada, comezou poñer obxeccións.

El cortouna, con tanta firmeza como agarimo.

-Eu nacín aquí, nai. Este señor é romano, pero vai loitar por nós. Non podo deixarlle só. Pai coidaravos.- E o seu pai mostrou na súa mirada, sen necesidade de dicir nada, que, por honor, non podíase facer outra cousa e que estaba orgulloso do seu fillo.

Os ollos de Sofía eran iguais aos do seu pai. E as cellas. Tambén ela, sen necesidade de dicir nada, estáballe dicindo que lle amaba, que se coidase e sobrevivise, para que puidesen reencontrarse en canto esta crise pasase.

Nun segundo de ollarse, Gaspare confirmoulle o mesmo en silencio e xuroulle que nada, nin ninguén, impediríalle voltar a vela e que estaba tolo por abrazala.

Pouco despois do mediodía, Gaspare chegou ao barrio mariñeiro de Bouzas xunto aos sete voluntarios da súa fábrica, todo o persoal, e Telmo Sitge, conducindo tres carros de transporte de mercancías, entre os que viñan alimentos, armas, roupas de abigo e  unha boa provisión dos seus licores "para dar valor aos soldados e aliviar as súas feridas", como o seu avó don Sixto tería dito.

Púxose a disposición de Ramón Genaro Marcó, que xa levaba un bo tempo axudando a evacuar aos veciños cara ao val do Fragoso, e despexando e acondicionando os lugares onde pensaban situar os canóns de defensa do lugar, que o seu pai aínda non lograra enviarlle. De momento só contaban con tres moi vellos ali mesmo encontrados, superviventes de antigas guerras.

Xusto cando acababan de chegar, os vixías avisaron que unha columna de barcos de guerra ingleses avanzaba cara á praia de Samil desde as illas Cíes. Esa praia era un inmenso areal situado ao sur de Bouzas e Alcabre. Ideal para tentar un desembarco masivo.

-Don Gaspar, Samil non está defendido porque non teño xente suficiente para cubrir tanta costa -dixo rápidamente Ramón Genaro.- Pero temos que facer crer aos ingleses que si o está. Pídolle que faga o favor de encher os seus tres carros con tódolos voluntarios armados de mosquetes que poida, vaian ata alá, coloque un home cada dez metros entre os piñeiros ao longo de toda a praia e fágaos saír de forma visíbel, apuntando, cando Xan Carallás axite esta bandeira.

Entregou unha gran bandeira da Armada Española prendida nunha pica a un dos seus homes, baixo e delgado, con cara de mariñeiro, e fíxolle subir a un carro. Logo pediu voluntarios entre os seus colaboradores, e en moi pouco tempo, os tres carros, cargados de algo menos de trinta homes apertados ao máximo, xa estaban saíndo cara ao arenal sur de Vigo, por un camiño interior.

-Non disparen un só tiro, a menos que os ingleses comecen a arriar lanchas de desembarco- insistira antes Ramón Genaro.- Se nese momento resgárdanse no bosque e oio os seus disparos, enviareilles inmediatamente a metade dos homes de que dispoño. Porén, se desembarcasen en Alcabre ou Bouzas, vostedes escoitarán, non salvas de canóns, senón estrondo de fusileiría. Nese caso, véñanse á toda présa e atáquenos desde o sur, mentres nós disparamos desde o norte e o leste.-

Polo camiño, Masetti fixouse no tal Xan Carallás, que ía con el, abrazando a bandeira recolleita tal como abrázase un tesouro, sen responder máis que con monosílabos respectuosos a tódolos seus intentos de iniciar unha conversación. Finalmente, saíu do seu mutismo para avisarlle de que xa estaban ante o centro da praia que había alén do espeso bosque de piñeiros que flanqueaba o camiño de terra. Baixaron todos e asomáronse á costa entre as árbores, coidando, de inicio, de non mostrarse.

Os cenconta barcos de guerra británicos avanzaban pola ría nunha columna maxestuosa e chea de poderío. Enfiaran directo desde as Cíes a illa de Toralla e, chegando o máis posíbel preto dela, fixeron un carto de xiro á babor e formaron unha muralla de navíos paralela á praia de Samil. Centos de canóns apuntando. Masetti non tiña ningún catalexo para observar as súas caras, pero imaxinoullos recoñecendo cada palmo de terreo e calibrando as posibles defensas e debilidades hispanas, ou o mellor lugar para lanzar o desembarco.

Deixou a Xan Carallás no centro e foi distribuíndo homes ao longo de todo o bosque, ata o extremo sur da praia, onde desembocaba un río. Telmo, convertido por un intercambio de miradas no seu asistente, distribuíu á outra metade ata o extremo norte, onde grandes masas de rochas separaban a praia de Samil da primeira das de Alcabre.

A armada inimiga xa formaba unha ameazadora liña de combate enfrontada en directo contra a praia de Samil, que estaba perfectamente a tiro dos seus canóns. Nese momento, segundo o acordado, Masetti saíu do bosque á branca area apuntando o seu mosquete fronte a si. Sentiuse tan terriblemente vulnerábel como un condenado a morte maniatado ante un pelotón de fusilamento. Nun instante poderían borralo da praia e da vida cun canonazo certeiro. Para manterse, comezou a recitar un Painoso en voz alta e logo, esquecendo a súa segunda parte, outro e outro.

Inmediatamente o escuálido Xan Carallás saíu tamén á praia axitando a súa bandeira como nunha danza, seguido da liña de trinta homes que se deixaron ver atrás del, cubrindo toda a praia e apuntando as súas armas.

Xan Carallás danzaba unha tola coreografía coa súa bandeira, achegándose ás ondas que rompían na praia, chapuzando os seus pés na auga, facendo xestos de provocación para os ingleses, retándoos a desembarcar e enfrontar a píca da súa bandeira, gritándolles todos os insultos e palabróns que coñecía, que eran bastantes, tanto en galego como en español.

Gaspare imaxinou como deberían estar véndoos os británicos desde os seus navíos: Toda a praia ocupada por unha longa liña espaciada de homes armados desafiándoos, talvez moitos máis homes e pezas de artilleiría apostados entre as árbores. Un tolo cunha bandeira chamándoos con xestos furibundos desde a beira. Algúns artilleiros teríano ben encanonado e estarían encantados de que lles desen orde de facelo saltar polo aire en mil anacos.

Pero non houbo tal orde. A escuadra inimiga seguiu deslizándose ben enfiada, cara á súa dereita, rebasando a súa cabeza a metade norte da praia de Samil, ata case asomarse á de Alcabre.

Desde onde estaba, Masetti non podía velo, pero escoitou a primeira salva de advertencia disparada desde un canón de Alcabre, seguida por outra na praia de Bouzas, outras dúas desde os castelos vigueses e tres máis, que deixaron ecos, desde o arco de buques corsarios que formaban medialúa entre Vigo e Cangas, pechando a ría.

O tempo parouse. En canto arrincase o seguinte momento podería comezar o combate, e o final da retaguardia inglesa aínda encanonaba de fronte a parte da praia de Samil onde el mostrábase, repetindo comezos de Painosos mecánicamente.

Non houbo ningunha resposta por parte dos británicos. Manténdose fóra do alcance das baterías españolas, a longa fila de velas brancas maxestuosas, acabado o seu recoñecemento do escenario, deu unha elegante volta sobre si mesma e regresou en orde ás Cíes, coa maior lentitude, coma se non houbese unha guerra polo medio, senón unha bela regata a desfrutar.

Cara ao fin da tarde, o último navío de liña inglés incorporouse á gran escuadra ante as illas. Masetti mantivo ata ese momento á súa fila de homes formada e ocupando o perímetro da praia, con Xan axitando a súa bandeira de cando en vez. Era marabilloso e triunfal estar vivo e ver aquilo.

O ceo estaba dun azul acuarela que se tinguía de violeta e o disco solar baixou dourado ata o horizonte mariño, xusto no medio das dúas illas maiores, ofrecendo un espectáculo tan espléndido, que Gaspare doeuse de que Sofía non puidese estar ao seu lado, compartindo.

CONTINÚA MAÑÁ.

13 - EMERXENCIA

Poucos días após aquela conversación, en agosto do ano 1800, chegaron noticias a Vigo de que a Súa Graciosa Maxestade, o rei británico Jorge III, ordenara destruir, nun ataque por sorpresa, o Arsenal militar e naval do Ferrol, no norte de Galicia, e tódolos seus buques. Afortunadamente, as forzas armadas e as milicias da vila plantáronlles tal ferreña resistencia, que os xefes dos atacantes decidiron desistir e ordenaron ás súas castigadas tropas de desembarco retirarse aos navíos. Ferrol salvouse e celebrou a vitoria. Pero agora era Vigo quen estaba en perigo.

Logo de conferenciar coas autoridades locais, Buenaventura Marcó convocou aos seus principais colaboradores a unha reunión de emerxencia á que tamén foi invitado Gaspare Masetti. Alí comunicoulles que se lle asignara defender as praias de Bouzas e Alcabre, e quería saber se podía contar con eles, cos seus homes e cos seus recursos, baixo o seu mando sectorial.

Para comezar a organizarse, enviou ao seu fillo con seis condutores de carros a evacuar inmediatamente aos civís de Bouzas, cos seus bens máis preciosos e alimentos, cara ao interior, e tamén contou a todos como foi que o Arsenal do Ferrol salvárase.

Calculábase que a flota de invasión estaba composta por máis de cen barcos e trece mil homes ao mando do contralmirante John Borlase Warren, unha forza impoñente. Pola parte española, o mariscal de campo Vicente María de Quesada, conde de Donadío, comandante da frota estacionada, e o tenente xeneral da Armada, Juan Joaquín Moreno, tiveron apenas tempo para organizar a estratexia de defensa da Vila e Arsenal de Ferrol, mais coa fortuna de que contaban cun plan detallado para iso, elaborado facía tres anos pola Real Armada, en previsión dunha posíbel invasión, xa que España levaba en guerra contra Gran Bretaña desde catro anos antes.

Unha vez avistados os barcos inimigos o 25 de agosto, dispúxose de inmediato o desembarco de forzas da frota estacionada, para tomar posicións, formar unha liña de fortaleza cos navíos de guerra surtos na Ría ferrolá -desde Punta do Martelo a Punta Promontorio-, e situar varias lanchas cañoneiras na bocana da ría, para impedir unha posíbel entrada da escuadra británica e para contribuír tamén á defensa dos castelos de San Felipe e A Palma.

Durante dúas intensas xornadas, as forzas da Armada e do Exército, máis as milicias paisanas do pobo do Ferrol, con destacábel valor, sacrificio e entrega, souberon combater e rexeitar ao invasor.

No seguinte día, dez lanchas cañoneiras fixeron fronte ás tropas británicas que conseguiran chegar por terra ata as inmediacións do castelo de San Felipe, forzándoos a repregarse.

Pouco despois, tras diversas accións nos montes de Brión e Balón, o xeneral inglés de desembarco, sir James Pulteney Murray, a quen seguramente o Almirantazgo pedira un golpe de man rápido sen arriscar moitas baixas, decidiu retirar as súas tropas para reembarcalas na praia de Doniños ao día seguinte.

Buenaventura comunicou a todos que, a falta de dun plan preventivo de defensa como o do Ferrol, o Alto Mando decidira, en principio, imitalo.

Só que non podíase defender a amplísima boca sur da ría viguesa ante unha escuadra tan poderosa e numerosa. Así que o que cumpría era que fechasen a metade interior da bahía, con tódalas embarcacións armadas que tiñan, trazando un arco entre Cangas e Vigo e fortificar coas unidades militares os castelos e a muralla, ademais de atrincheirar aos voluntarios do pobo nas praias próximas á vila, para mostrar ao inimigo que, de intentar desembarcar, acharía unha forte resistencia inicial, en tanto que dábase tempo a que foran chegando reforzos do interior. 

-Polos prisioneiros tomados en Ferrol, sabemos que non só nos superan catorce veces en xente armada, ademáis enfrontámonos a unidades prestixiosas do exército profesional inglés.- Colocou o señor Marcó a verdade sobre a mesa.- Con realismo, só podemos aspirar a resistir canto podamos e a facerlles crer que somos moitos máis que os que somos, e que o terán duro se desembarcan.-

Pola mañá cedo, os veciños de Vigo puideron ollar a simple vista como as Illas Cíes foron rodeadas por todas partes de un mundo de velas inglesas. Un par de embarcacións lograran saír, pouco antes, evacuando ás poucas familias españolas que vivían nelas. Dixeron que contaran ata 125 barcos, entre navíos de guerra e de transporte, co que se calcularon uns quince mil homes a bordo, que xa deberían estar reabastecéndose de auga e reparando danos nas illas.

Masetti púxose incondicionalmente ás ordes de don Buenaventura, como tódolos presentes na reunión de emerxencia e o Señor Marcó, logo de repartir ordes aos capitáns corsarios e aos xefes das milicias de voluntarios, encargoulle a el que fose a Bouzas, con os carros de cabalos que puidese conseguir, a axudar ao seu fillo Ramón Genaro a evacuar aos veciños, ao mesmo tempo que estudaban os puntos máis adecuados para establecer trincheras e emprazar niños de canóns. 

Gaspare fechou a súa nave, enviou a todos os seus traballadores a que puxesen rápidamente en salvo ás súas familias e encargóulles que todos os que quixesen contribuír á defensa xuntásense, o antes posíbel, na praia máis próxima á porta da Gamboa, cos carros dispoñibles. Enseguida dirixiuse á casa de Sofía Sitge.

CONTINÚA MAÑÁ

12 - O QUE ME LEXITIMA

Masetti víase moi elegante, moi cabaleiro e moi seguro de si mesmo, desde que se afirmara e mudara de imaxe, facendo caso dos consellos de dona Teresa. Con frecuencia saudaba a Sofía cando a moza pasaba na fronte da súa nave, e a maioría das veces cruzaban unhas cortas frases sobre como ía mellorando o tempo e sobre o bonita que estaba a paisaxe baixo o ceo azul despexado.

 As palabras non importaban, importaba o tipo de comunicación que íase establecendo entre eles, o contento do un pola continuidade da presenza do outro, a faisca das miradas, o calor no peito, a paz emocional.

Cada trimestre, Gaspare reuníase con Buenaventura Marcó no despacho del para examinar as contas conxuntas, e aquela vez ambos estaban moi satisfeitos polos excelentes resultados que estaba rendendo a súa asociación. Ao concluir, o gran empresario convidoulle a pasar a un luxoso salón contiguo, onde compartiron un café sentados ante unha galería desde a que se vía a ría, os navíos ancorados e a península de Morrazo na fronte, coas vilas de pescadores de Cangas, á esquerda, e Moaña, á dereita. 

Estaban falando da economía e da política nacional e, en certo momento, houbo un longo silencio no que os dous só permaneceron disfrutando a visión da chegada ao porto de un belo bergantín que ía seguido dunha gran bandada de gaivotas.

-Cada día que amence, agradezo máis a Deus por continuar vivo e, cada día, esta terra paréceme máis linda e tamén agradezo pola beleza -dixo despois o señor Marcó, reflexivo-. Cheguei aos 61 anos, Gaspar, e sento que o tempo pasou a toda velocidade. Paréceme que foi onte, pero foi fai corenta anos, que entrei nesta vila de Vigo nun barco como ese, con recursos materiais mínimos, cun saber facer de home novo e ousado que non tiña nada que perder e cunha autorización do rei para usar todo iso, dentro das súas regras de xogo, neste lugar descoñecido, xunto a xentes por coñecer, de tal xeito que el gañase unha boa parte de calquera ganancia que eu fose capaz de obter.

Logo de todas as décadas transcorridas e de todos os sucesos que as cubriron de lembranzas, contemplo a figura do rei que me autorizou a desenvolver aquí o meu potencial, don Carlos III de Borbón, como a dun deus afastado que, simplemente, estaba alí, en Madrid, para garantir que eu era un enviado lexítimo ao seu servizo e non un pirata, porque eu non estaba actuando tan só pola miña conta e conveniencia, senón de acordo coa vontade dun monarca designado pola graza do Altísimo para rexir unha boa parte do mundo, cumprindo a súa lei e baixo as súas ordes e amparo.

Agora ben, Gaspar, aquel rei non era, para nada, un deus. Morreu como morre qualquera home e foi sucedido polo seu fillo, un fillo non tan brillante, a quen sigo devotándolle lealdade e servizo por todo o que representa de mantemento da estabilidade para a sociedade na que vivo, no país ao que amo, en competencia con inimigos tan poderosos.

Eu xa prestara grandes cantidades de diñeiro ao seu pai, que nunca me devolveu, e el herdaba, xunto cun mundo de privilexios, a débeda do seu pai para comigo que eu sabía que nunca me devolvería, senón en forma de novas autorizacións para aquilo que eu solicitase del, se el achaba conveniente concedermas. Na miña apreciación eu tiña máis valores concretos que ofrecerlle a el que el a min... Pode vostede entender o que eu sentía con respecto a el?

-Podo un pouco, desde a miña propia modestísima experiencia -respondeu Masetti-. Podo percibir o que sento fronte ao poder, sen ter eu ningún poder. Máis difícil resúltame imaxinar o que debe ser ter suficiente poder para vivir de forma independente, como estou seguro que o debe ter vostede e, aínda así, ter que seguir rendendo vasallaxe a un suposto protector.-

-Iso é, vostede captou ben esa sutil diferenza. Acrecente que eu tiña consciencia de que a inmensa maioría do que eu conseguira debíase ao meu propio esforzo continuado por facer que seguisen crecendo os meus recursos, e non mermasen, á fronte dunha comunidade de fieis colaboradores pola que eu teño que velar. E que os meus recursos non os herdei do meu pai nin podía, de xeito ningún, descoidar aquela carga e toda a súa responsabilidade diária e entregala a segundos, para eu descansar un pouco dela.-

-Vostede ten varios fillos -dixo Gaspare- e, polo que me dixeron, fillos moi ben preparados e moi competentes... Non lle están axudando a soster os seus negocios?-

-Si, é verdade, Gaspar.- Deus deume excelentes fillos que me colaboran moito e que, en moitos aspectos, melloran a miña eficacia. Dou grazas por iso. E tamén teño varios colaboradores excelentes en quen podo confiar bastante.-

-Felicítolle, don Buenaventura, hai reis que non poden dicir o mesmo.-

-Hainos. E os compadezo. Un pode crear unha gran empresa co seu talento e o seu coidado, porén, as boas relacións coa súa familia e cos seus mellores amigos non dependen enteramente dun. Son, en gran parte, se flúen en harmonía, un agasallo da vida. Aínda que un ten que regar ese xardín todos os días, e este é un mundo en continua mudanza. En calquera momento pódenos caer encima un problema inesperado.-

-Pode contar comigo de chegar ese caso, don Buenaventura, próbeme, se quere. Téñolle o maior respecto e sei moi ben que agora navegamos no mesmo barco.-

CONTINÚA MAÑÁ

11 - CONSELLOS DE MULLER

Tres días despois, dona Teresa mandou recado a Masetti de que fose a merendar na súa casa. El presentouse, e unha vella criada serviulles chocolate con churros na sala. O señor Quinteiro non encontrábase na casa. A crioula explicoulle que esa tarde estaba traballando con Buenaventura e que a escolleu para que poidesen falar con liberdade acerca de canto ela conseguiu averiguar sobre Sofía Sitge.

-Vostede está de enhoraboa- foi o primeiro que lle dixo.- A moza está solteira, non se lle coñece ningún compromiso e todas as amigas que faláronme dela a ten por unha rapaza excelente.-

Gaspare estaba encantado e a animou a contarlle canto sabía sobre ela. A señora comezou pola familia: O seu pai, don Jaime, de procedencia catalá, era un comerciante de todo tipo de útiles para a pesca e a navegación, con tenda, "Casa San Telmo", na rúa da Vitoria, onde tiña dous encargados e un contable de toda confianza. San Telmo é o patrón dos mariñeiros.

Don Jaime traía un apelido Sitjá. Unha sitja ou sitjá é, en Cataluña, un silo, un almacén para conservar o gran, un celeiro, o que en Galicia se chama un hórreo, aínda que con outra forma, e el pronunciábao moi catalanamente. Porén, aos galegos ou jalejos da Ría, que seseaban e facíanse unha lea coa jota, a ge, a gué, a xe galega, a sh inglesa, a ye foránea ou grega e o i latino (a criolla ríase contándoo), soáballes como Siská ou Sitxiá, e acabaron converténdoo en Sitche ou, máis fácil para eles, nun Siche moi líquido, tal como sooulle a Gaspare.

Don Jaime Sitge, entón, como acabou asinando, por facilitar, sen perder a súa catalanidade, chegou a Vigo, (ou a Vijo), facía 26 anos, en compañía doutros fomentadores da provincia de Barcelona, e alugou e abriu o seu establecemento na rúa da Vitoria, en cuxo piso superior apenas durmía, porque vivía traballando.

Ao ano e medio, con todo, achou tempo para casarse cunha viguesa chamada dona Merche, procedente dunha familia de Teis, respectable, aínda que modesta, de quen era a casa na que agora residían en Guixar. Telmo, o mozo de cabelo castaño e ollos claros a quen vira Gaspare entrar na casa, foi o primeiro fillo daquela unión, e Sofía a segunda. Tiñan, ademais, tres irmáns máis pequenos. 

Desde moi novo, Telmo foi axudando no negocio do seu pai e seguía, o que lle daba un diñeiro, pero non se consideraba un comerciante como el, senón un artista, pois escribía e pintaba.

-Está ben, moi ben -dixo Masetti-. Cónteme máis sobre Sofía, o que saiba. A que se dedica?-

-Ela dedica moitas horas do día a axudar ao párroco de Teis.-

Aquilo era máis do que esperara Gaspare, vaia! así que Sofía era unha desas españolas que pásanse o tempo na igrexa e facendo o que manda un párroco...

-Como ela lle axuda? -Preguntou.-

-O párroco, don Camilo, comezou, fará uns catro anos, por saír a buscar a tódolos nenos orfos que vivían na rúa e tróuxollos á súa propia casa parroquial, onde agora mesmo xa debe ter vivindo a máis dunha ducia coma se fosen a súa familia. Recibiu axuda de moitos veciños para darlles para comer, vestilos e educalos. Pero os nenos non só necesitan un bo pai, que sempre está moi ocupado, necesitan unha nai que os acariñe.

El dispoñía de varias voluntarias de distintas idades que lle colaboraban, entre elas Sofía, que enseguida foi para alá, pero a cousa deixaba moito que desexar, faltaba organizarse mellor.

Don Camilo decatouse que na Coruña había unha muller que, desde os seus 20 anos, traballou nunha especie de hospitaliño que fundara unha tal Teresa Herrera, primeiro como enfermeira axudante e despois como rectora, cando a fundadora morreu. Conseguiu organizar alí unha casa de acolleita de orfos da que se dicía que era un gran exemplo, e o cura foina visitar.

A muller chamábase Isabel Zendal. A Don Camilo gustoulle tanto o que viu na Coruña, que lle pediu axuda para organizar algo semellante en Vigo. Ela respondeu que non podía deixar aos seus nenos, pero que lle enviase a unha das súas colaboradoras durante unha semana, e ela instruiríaa.

Con licenza dos seus pais, foi Sofía quen pasou unha semana na Coruña, aprendendo de Isabel. Fixéronse grandes amigas e, cando regresou, reorganizou sobre aquel modelo a casa parroquial de Teis e converteuna no "Fogar dos Irmáns".-

-Non hai irmás nese fogar?-

-Ter nenos e nenas recolleitos xuntos, o cura don Camilo nin o pensou. Demasiado complicado. E xa hai unhas monxas en Vigo que recollen e educan algunhas nenas.-

-Parecen moi boas referencias -dixo ao fin Gaspare, admirado-. Unha moza de bo corazón e seguramente traballadora e eficiente.-

-A min tamén mo parece -respondeu dona Teresa-. felicidades, amigo Gaspar.

-E cómo fago eu agora para interesala?-

-Non me diga que non ten experiencia ningunha á súa idade... vostede é un bo mozo e tamén ten boa conversa.-

-Xura que o que lle diga permanecerá en segredo, só entre nós dous?-

-Non necesito xuralo. Eu son unha señora e a súa amiga. Cando vostede teña un fillo, con gusto serei a madriña, se quere. Pode confiar en min.-

-Moitas grazas, dona Teresa. Claro que querré. A verdade é que estiven moi ocupado traballando ata agora. Si que teño experiencia con mulleres. Pero ningunha con mulleres decentes. Vostede xa sabe.-

-Non me diga que só estivo con mulleres malas -riu a criolla-, con tantas mulleres boas que hai por ahí, a pedir guerra.-

-Dígolle. Non tiven tempo nin oportunidade... Como fago para contarlle a Sofía que só penso nela a cada minuto e que nin podo durmir?-

-Alto aí, por aí imos mal. Así non se fai -dixo ela sen deixar de reir-. Os españois son xente moi orgullosa, e as españolas máis aínda. Non pode entregarse todo á primeira, como un bobo que non vale nada.

 -Que é o que debo facer, entón, doña Teresa?-

-O primeiro, cambiar a súa actitude, amigo meu. O que as mulleres buscamos nun home, en primeiro lugar, é unha seguridade que nos complemente. Vostede non debe parecer máis, de ningún xeito, ansioso, carente, inseguro, ou vítima dos seus sentimentos. Pare con iso desde agora mesmo.

Acálmese. Inicie con tranquila lentitude a súa relación con esa moza. Está ben que ela senta que a vostede lle gusta. Porén, estáría horríbel e patético que ela sentise que vostede se está babando por ela porque necesita unha muller, aínda que a muller sexa xusto ela. Iso sería contraproducente. 

Non lle faga sentir que ela ocupa toda a súa mente. Vostede é un home ocupado, un empresario, ten moitas cousas serias nas que poñer a súa mente. Déixea apenas percibir que, nela, tamén se atopa o gusto de contemplala e saudala cando pasa. Non se precipite.

O segundo, pero fundamental. Para resultarlle atractivo a calquera muller, antes ten que sentirse atractivo para vostede mesmo. Sen iso, non hai nada que facer. 

Eu xa lle dixen que me parece un bo mozo e que ten boa conversa. Tamén ten unha evidente capacidade para gañarse a vida. Gústalle o seu traballo e sabe facelo ben, ata mellor que outros, polo que escutei. Pode, desde xa mesmo, crear unha familia e mantela cun bo nivel. Iso é canto necesítase na materia. Pode confiar en si mesmo.

Agora só ten que afirmar a súa propia seguridade en si mesmo, manterse tranquilo e mellorar a súa autoestima. Para iso, nada como comezar por unha mudanza de imaxe, pídalle ao meu marido que lle recomende ao seu xastre e ao seu barbeiro no Areal. Tamén zapatos novos, para pisar bonito. Que uns bos profesionais póñanlle á moda. É un bo investimento. Caballerosidade, consideración, xentileza, aprecio e respecto serán as xoias da súa aparencia.

...O seu acento italiano é un encanto exótico engadido. Non eleve nunca a voz máis do que a elevan os homes españois, que xa é moito. Tampouco menos.

Brille de seguridade en si mesmo, ademais de limpo, ergueito e bonito. Cando atópese con ela, móstrese atento e sen vacilación. Óllea sempre aos ollos, que eles lle sorrían máis que a súa boca, aínda que tamén. Non lle ande atrás, dele o seu espazo, a súa comodidade e o seu tempo. Se chegasen a falar, non fale demasiado de si, senón interésese por ela. Sexa claro, sincero, honesto e directo.

Non mostre nunca inseguridade, nin debilidade nin présa, e menos aínda posesividade nin celos, que son desprezábeis. Vostede vale e merece. Teña certeza. A súa calma seguridade é o seu poder e a súa dignidade. E xamais a confunda coa arrogancia. Boa sorte e bo triunfo, querido amigo.-

CONTINÚA MAÑÁ

10 - A GRAN DESORDE

-...Amigo Gaspar todo o que eu podo contarlle, así, tomando un café, son apenas pinceladiñas da historia local  de Galicia, que está inserta dentro de dous milenios da historia xeral das Españas, ou sexa, dunha gran comunidade intercontinental  e global con una cultura fundamental común. Así que espero que, simplemente, lle sirva de guía para despois documentarse sobre os detalles e personaxes de destaque, se vostede quere, para o cal xa sabe que ten a súa disposición a biblioteca Marcó.-

-Entendo, entendo, don Xosué. Permítame unha pregunta... Pode dicirse que a Idade Media comeza coa deposición do último emperador romano?-

-Pode, si... romano de Occidente, naturalmente. Foi no año 476 da nosa era. Continuaron gobernando emperadores romanos mil anos máis en Oriente, en Bizancio, vostede xa o sabe.

Porén, como o que eu estoulle contando esá centrado en Galicia,  vostede ten que comprender que o sustrato basal do noso pobo continuou sendo hispanoromano durante case toda a primeira metade da Idade Media, chamada Alta, desde o século quinto ao século oitavo. Coincide co feito de que, ata esa época, seguía usándose o latín vulgar como língua peninsular.

-Continuou...? Non encheuse esta terra de bárbaros xermánicos primeiro e de árabes despois?-

-Continuou no basal, na base maioritaria do pobo, a pesar de cambios  terribles na superficie e nas elites. Vostede xa debe ter claro, aínda que no estea ben dicílo, que todo estado, todo reino, ou imperio ou megaestado, está dirixido por unha cúpula de bandidos disfrazados de nobres, os cales, como dispoñen do predominio do poder coactivo, explotan canto poden ás camadas basais dos pobos que dominan ou dos pobos que conquistan. Esas camadas basais da poboación son sempre as que producen, mantén e reproducen a riqueza común... Capisci, Gaspare? Entendeu isto?- 

-Capisco, si.- Respondeu el. Dona Teresa continuaba bordando, mais, de cando en cando, o miraba un momento aos ollos.  

-Os guerreiros, ou politicos, ou altos clérigos, ou nobres, os lobos ou águias que conforman a cúpula dos estados, exercen o traballo máis lucrativo que hai: arrebatar todo o produto ou parte del aos produtores, ao rebaño de contribuintes, co pretexto de administrar o progreso, a orde e a paz común. Capisci, Gaspare?- 

-Capisco, don Xosué. Entendo que quere dicir que a base do pobo hispanoromano da Gallaecia continuou sendo igual de explotada polos caudillos bárbaros que cando fora explotada polos patricios romanos. Só mudaron de amos.- 

-Vostede entendeu porque sabe, meu amigo, mais, ollo, há bandidos e bandidos. Ou sexa, há todo tipo de amos. Por onde pasaba o cabalo de Atila, ou de Xenxis Khan, ou os vikingos, non volvia a crecer a herba. Saqueaban, e a galiña dos ovos de ouro quedaba morta no chan. Ese é o peor tipo de bandido, ou estado, ou imperio.

-Nos seus momentos de maior gloria, os romanos non eran tan bestas, non mataban á galiña. Decretaban cantos ovos querían dentro dun prazo marcado, máis da metade dos ovos, e a deixaban vivir en canto os entregase con puntualidade. Ata podían devolverte un ovo, se vían que estabas pasando fome, ou darte refuxio temporalmente, se unha partida de bárbaros ou bandoleiros  incendiase a túa casa, para que vises que eran bos señores e que te conviña comprazelos e arrimarche á súa sombra, para a túa mellor protección. Clientelismo.- 

-Si, coñezo iso.- Respondeu Masetti- Toda a miña vida tive que pagar tributos periódicos aos poderosos para que me deixasen, simplemente, producir e vivir con un mínimo de orde e paz.-

-O problema foi que, para a segunda  metade do século quinto da nosa era, Gaspar, o Imperio Romano xa esixía impostos tan pesados e xa era tan insultante a acumulación de riqueza en mans de poucos, xunto á miseria xeral do pobo, que toda a sociedade entrou nunha profunda crise, con revoltas por toda parte, que acentuouse coas invasións dos bárbaros, dos extranxeiros, que, ao inicio, apenas eran migrantes non agresivos que procuraban un mellor vivir, ou un refuxio, dentro daquela esplendorosa civilzación, forte e segura. 

-Preste atención, Gaspar, porque estas son cadeas de ciclos que se repiten periódicamente ao longo da historia -pediu o señor Quinteiro-: Ante a diminución progresiva e a ruptura da corrupta autoridade do Estado, pola desaparición das clases medias contribuintes, a causa da imposibilidade de seguir conseguindo escravos ou man de obra barata, e no medio das invasións e dos abusos dos migrantes, un gran número de campesiños intentou escapar á inaguantábel fiscalidade imperial e a dependencia, como servos forzosos, dos grandes propietarios, que era o único que se lles ofrecía como alternativa de sobrevivencia.

Así que abandonaron os cultivos e dedicárose á pillaxe e ao saqueo, contra un sistema inxusto, opresivo e débil, que xa non lles protexía nin era capaz de  garantir a orde e o cumprimento das leis. Iso acontece sempre que o estado perde a "autoritas". Isto é, cando o bandido máis poderoso deixa de ser útil, porque perdeu o seu poder coactivo sobre o resto dos bandidos.

Os revoltados conformaron un movimento anárquico e foron chamados "bagaudas" na Galia e na Hispania. A veces os xefes bárbaros ofrecíanselles como protectores ou como reforzo, e se unían a eles contra as cidades ou milicias que lles plantaban resistencia. Ou ben, ían contra eles, se o adversario pagaba mellor.

-Que bárbaros entraron en Galicia?- Preguntou o italiano.

-Entraron os suevos, procedentes das beiras do mar Báltico, emparentados cos anglos e os saxóns.  Eles  organizáronse ben nas terras menos codiciadas,  constituindo un reino no ano 409, que abarcaba a antiga Gallaecia romana, con capital en Braga, chegando polo sur ata o río Douro e O Porto. 

O Reino Suevo foi, na Europa, o primeiro reino independente proclamado en territorios que pertenceran a Roma, que aceptounos como federados e concedeulles a ciudadanía. Nunca pasaran de corenta mil, mais conseguiran manter máis ou menos sometida e tributaria a unha poboación de setecentos mil hispanoromanos de muita maior cultura que eles, a cambio da súa protección contra outros bárbaros, contra os bagaudas sen lei ...ou para que puidesen preservarse dos suevos mesmos. 

Desde a Gallaecia, aproveitando que outros xermanos procedentes de Escandinavia, os visigodos, venceran aos alanos e obrigaron aos vándalos a trasladarse de Andalucía ao norte de África, os guerreiros suevos sometian a pillaxe ás cidades hispanoromanas de toda a metade occidental e o sur da Península Ibérica. Ata que, finalmente, os visigodos, federados cos romanos de Oriente e impulsados por eles, acabaron por vencélos no 585, e converteron o reino suevo, que durara 170 anos, nunha dependencia do Reino Visigodo de Toledo. Tanto os suevos como os godos falaban o mesmo latín vulgar que os nativos hispanos.-

-Non foi o Reino Godo de Toledo o primeiro reino propiamente español? -Preguntou Masetti.-

-Polo menos de inicio non, porque non quiseron integrarse coa maioría do pobo hispanoromano, muito máis culto que eles. Só eran unha nova elite militar bruta, abusona e parásita, igual que os suevos. Había unos tres ou catro godos por cada cen hispanoromanos. Eran cristáns oficialmente, pero arriáns, ou sexa, que consideraban a Deus máis importante que a Cristo, e non o mesmo. Tiveron muitos reis, porque duraban pouco. Como sucedíanse no trono por elección da sua cúpula, pasaban o tempo asesinándose entre eles. Só ao final, no 589, fixeron un esforzo por integrarse coa maioría, aceptaron o catolicismo, a relixión dos hispanoromanos, e permitiron os matrimonios mixtos con aqueles romanos decadentes, aos que antes desprezaban. 57 anos antes da súa debacle, proclamaran unha mesma lei para godos e nativos, que, ata entón rexíanse, cada un, polas súas propias normas. A semente do noso pobo estaba ahí e só precisaba desenvolverse.

Era un sistema prefeudal. Colonos dos señores, en lugar de escravos. Á falta de Roma, o pobo acabaría por aceptálos, unha orde firme é mellor que a anarquía. Con ela e cun pouco de paz, un pobo civilizado pode progresar traballando e producindo, a pesar dos seus dirixentes. 

Pero non tiveron tempo. O seu antepenúltimo rei quería saltarse o perigoso sistema de entronización por elección, e que lle sucedese o seu fillo, asi que o fixo seu co-rexente no 694, colocándoo na dirección do reino suevo asociado. O fillo chamábase Witiza e tiña sua capital en Tui, cidade ben próxima á actual Vigo. 

Cando seu pai morreu, Witiza o sucedeu, mas el tambén morreu novo, de forma violenta. Entón Rodrigo deu un golpe de estado e foi elexido rei. Foi dito que se perdeu España contra a invasión de árabes e bereberes, en 711, porque, cando Rodrigo estaba gañando a batalla, os fillos de Witiza, máis o tío deles, o bispo Oppas, pasáronse coas súas tropas ao inimigo. Os traidores, que só pensaron na súa revancha persoal e no seu poder persoal, e non na súa comunidade, non foron respectados.-

CONTINÚA MAÑÁ.

9 - SOFÍA

Aquela tarde, Masetti estaba supervisando como dous dos seus traballadores colocaban sobre a fachada da súa nave, ben en fronte da pleamar, o novo emblema que deseñara sobre o acrónimo ALIGAL (Aguardentes e Licores de Galicia): unha copa dourada, como a do escudo do vello Reino de Galicia, levada ao ceo azul, sobre o mar, por duas aliñas que saíanlle aos lados.

-Que linda quedóulle!- Exclamou unha voz de muller nova ás súas costas.

Gaspare volveuse e alí estaba ela, a muller da súa vida. Sen dúbida ningunha. Sóuboo inmediatamente desde que oíu a súa voz, e ao seu corazón tamén saíronlle duas aliñas para revoar cara a ela, aberto como un cáliz.

-Linda é unha palabra moi pequena, señorita. Cando a miro a vostede só podo dicir BELA -Díxoo marcando unha L italiana, dobre de son, ben expresiva. -Desculpe o meu atrevemento pola admiración que me causa.- Engadiu nun ton mais comedido.

Ela mirouno de lado, sorrindo a medias. Pareceu que ía dicir algo, porén, ao final, non dixo nada. Despediuse cunha discreta inclinación de cabeza e seguiu o seu camiño polo carreiro de Teis. Masetti saíu atrás, abandonando aos seus traballadores e ao novo emblema, ainda non fixado ben de todo. Non podía perdela.

-Non quixen molestala.- Afirmou con gentileza, ao alcanzála.- Chámome Gaspare Masetti. Esa é a miña fábrica e vivo en Santiago de Vigo...- Pensou en dicirlle moitas máis cousas, pero todas parecéronlle inadecuadas. Colocou, entón, todo canto sentía nunha mirada:- Por favor, fágame a honra de dicirme o seu nome e onde vive, señorita.-

-Sofía Siche é o meu nome.- Respondeu ela sorrindo- Son unha veciña da súa fábrica, señor don Gaspar de Roma.- Eu tamén vivo alí mesmo.- E sinalou unha casa próxima, de pedra encalada de branco, con xeranios vermellos adornando o balcón que miraba á ría.

Gaspare, conmocionado, sentiu que non saíanlle mais palabras, nin sequera medio intelixentes, da gorxa. Optou entón por calar a boca. Levou a man dereita ao seu corazón e quedouse alí, cara a ela, coa cabeza inclinada, ata aue a moza, sen deixar de sorrir, devolveulle o mesmo xesto. Despois camiñou sen présa ata a súa casa, ollou de novo para el, levantou unha man en despedida, abriu a porta e entrou. 

Na mañá seguinte, aínda se lembraba de cada xesto dela, de como ía vestida, da súa voz e de cada unha das súas palabras. Mais esquecera calquera outra coisa que el fixera, se fixera algo, tarde anterior e noite, ata ese xusto momento.

Ao longo da mañá, mantévese preto da porta da nave, por se ela voltaba a pasar, mastigando na súa cabeza unha ducia de frases apropiadas para interesála. Pero ela non pasou. 

Achegouse varias veces á casa de Sofía, por se a vía sair, mais non a viu.

Non a viu físicamente, mais a sentía na casa, na fábrica, no carreiro, no mar, no céu, nas aves revoando no patio, nas flores. Ela encontrábase xa en toda parte da súa vida.

Despois do mediodía, un home atrativo, mais ou menos da mesma idade que Gaspare, xurdiu polo carreiro e acabou entrando na casa coa maior naturalidade, como se fose a súa.

Aquilo bateu duro no interior do seu peito. Moi duro. Sería que Sofía estaba casada? Imaxinounos beixándose ao chegar el ao seu lar. Caeu a pico desde o cume da exaltación ao abismo da depresión.

Tivo que sentarse sobre unha pedra, baixo a sombra dunhas xestas de flores amarelas, porque sentíase vacío, sen aire e coa cabeza doendo. Desde alí viu que outro home, máis maduro, chegaba como do Areal, cun paquete na mán. Viu, igualmente, como entraba na casa de tal xeito como se fose a súa.

Supuxo que sería o pai. E aliviouse un pouco. Se había un pai podía haber unha nai, unha familia, un irmán. Podía ser un irmán e non estar casada.

Nesesitaba información. Voltou á fábrica mais non atreveuse a interrogar aos seus empregados. Os varóns españoles non falaban con outros homes dos seus sentimentos íntimos. Pensou no seu amigo, don Xosué. Tampouco se atrevía. Dona Teresa a sua esposa, a crioula simpática. Ela sí.

Correu ata a casa deles. Achou ao señor Quinteiro na porta, conversando con outro paisano seu en galego. Saudounos aos dous, preguntou rápidamente se podería ser un momento bo para o seu amigo continuar contándolle a historia da rexión, despois da decadencia dos romanos.

-Pode ser, sí, dispoño de máis de unha hora, podemos tomar un café e falamos.-Respondeu el-. Mais permítame terminar, aquí, un asunto co compañeiro.-

-Podo saudar á súa esposa entretanto? -Aproveitou Masetti.

-Claro, pase para adentro, por favor. Ela estará na galería. Eu xa vou.- 

-Dona Teresa estaba bordando unhas flores nunha estancia luminosa, e recibiuno cun gran sorriso. El inclinouse  para beixar a súa man, pero despois non se alzou. Ao contrário, case agachouse aos pés dela, moi axitado.

-Dona Teresa, teña piedade de min, me axude, estou  morrendo de amor!!-

Ela quedouse mirándoo coa boca aberta: -Avemaría, pero non pode ser, vostede está toliño, mozo, eu estou casada...!-

Gaspare quedou horrorizado polo erro da crioula... Ou por causa do seu propio erro ao expresarse? Tentou arreglar aquela absurda situación.

-Non me entendeu, me desculpe, eu a aprecio muitísimo, dona Teresa, expreseime mal. Trátase de outra muller, dunha moza de por aquí.-

Ela deu un profundo suspiro, Gaspare supuxo que sería de alivio.

A señora levantou ambas máns cara el e dixo: - A ver, a ver, vostede ven totalmente tomado pola ilusión, e a ilusión é contaxiosa. O primeiro, faga o favor, e séntese nesa cadeira de brazos, na miña fronte. Relaxe.-

Asi o fixo o mozo, e decatouse de repente da intensidade da tempestade emocional que o poseía, do seu cansazo mental e de que dona Teresa quería poñer orde na casa. Relaxou, descansou, calou e quedouse pendente dela, con confianza, deixando a ela facer. 

-...Vostede está toliño por unha moza de por aquí...? Alégrome moito, Gaspar. Quen é a afortunada? Coñézoa eu?

-Chámase Sofía Siche, mora preto da miña fábrica, nunha casa branca. Por favor, gárdeme  a confidencia, dona Teresa: Necesito urxente saber se ela ten marido ou non.-

-...Siche... debe ser a filla do señor Sitge. Un catalán que ten un comercio de artigos de pesca na rúa da Victoria, Casa San Telmo. Non sei se a súa filla está casada, non a coñezo maís que de vista. Podo averiguar... con discreción, claro.

-Ela terá un irmán...? Da miña idade, mais ou menos, cabelo castaño, ollos claros...?-

-Ten un irmán, ten. Ese de quen fala debe ser o Telmo, o fillo do señor Sitge. A veces, él está atendendo a tenda.

-Vostede salvou miña vida!!- Dixo o italiano, todo alegre e recomposto. E voltou a beixar a súa man. Ela pediu de novo que se calmase e se sentase.

-Podería vostede averiguar para min se a Sofía está solteira e sen compromiso...? E... despois diso, Dona Teresa, eu teño muita cousa que aprender. Xamais cortexei a unha moza con intencións serias. E menos a unha galega. Non sei nada do que é correcto, ou non, facer por estas partes.

-Ah, non se preocupe, con muito gusto vou averiguarlle iso e despois dareille unha clase de etiqueta española.- Dixo a crioula, xa sorrindo abertamente.

Ao pouco, o señor Quinteiro entrou na sala. Saudouno de novo e pediu desculpas por telo feito esperar. Convidoullo a un café e, despois de falar do tempo, seguiulle contando, tal como Masetti pedira, a historia da Idade Media en Galicia.

CONTINÚA MAÑÁ